İSLAM DÜŞÜNCESİNDE KUTSAL [ZAMAN] KAVRAMI

salih özer

A.ZAMAN KAVRAMI

A.1. Gelenekler ile Modernitede Zaman Kavramı Üzerine Birkaç Söz
...

Edward T. Hall, zamana ilişkin kavramların bir kültürün kimliğini oluşturan inançlar ve değerler çekirdeğine ait olduğunu söyler. Dolayısıyla zamana ilişkin yaklaşımların inanışlarla ve hayata ilişkin bakış açılarıyla sıkıca ilişkili olduğu söylenebilir. Nitekim gelişme düşüncesi evrimsel zamandan çıkmıştır; keza uygarlaşma, evrim, modernleşme gibi terimler de bu anlayışa aittir.
Eliade genel olarak dinler için zamanın türdeş olmadığını, zira bu zamanı bölen, olağanüstü durumlar, anlar (kutsal zamanlar) olduğunu söyler. Bunlar dindar insan için önemlidir. Nitekim kültürlerdeki gittikçe bozulan zaman kavramı, zamanı eşdeğer görmeyen bir bakışın uzantısıdır. Tarihçi Jacob Burckhart, antik dünyanın, içinde yaşanılan dünyanın kendisine oranla sürekli bozulduğu bir Altın Çağa/döneme inandığını, günümüzde ise “şimdi” ve “gelecek” lehine bir mükemmelleşme (gelişme/progress) teorisinden bahsedilebileceğini kaydeder.
Modernlik öncesi zaman anlayışında, tabiatla iç içelik vardır; yani hayatın ritmini, doğal döngüler belirler: Sosyal hayat güneşin doğuşuyla başlar ve batışıyla sona erer. Dolayısıyla zaman mesafelerini belirlemek, saatle değil, gün ışığının uzunluğuna dayandırılır. Belirleyici şeyler; yıldızların hareketleri, med-cezir, yağış-kuraklık zamanları, mevsimler, gün-gece, nesiller vesairedir. Modernlik öncesinde zaman, gün, saat, dakika ve saniyelerin toplamı değil, olayların ve tecrübelerin bir ilişkisiydi ve dikkati çeken olaylarla işaretlenirdi. Öyle ki kroniklerden çıkarılacağı gibi 17. yüzyıla kadar bile insanların sadece çok az bir kısmı doğdukları yılı numaralandırmaktadır. Zaman insanların mülkü değil, Tanrınındı. Bütün canlılara zamanlarını O verirdi. Jean Baudrillard’ın da belirttiği gibi aslında ilkel toplumlarda zaman yoktur; bu toplumlarda zaman, tekrarlanan kolektif etkinliklerin ritminden (çalışma ve bayram ritüelleri) başka bir şey değildir. Zaman, bu etkinliklerden koparılıp, öngörülen-güdümlenen geleceğe yansıtılamaz.
...

bu bölümün tamamı
devamında:

İslam Kültüründe Zaman Kavramına ilişkin Kimi Yaklaşımlar ve Diğer Dinsel Geleneklerle Karşılaştırılması