wnmp: tek basina- fikret kizilok
cogito'nun 1997'de cikan, "zaman" konulu 11. sayisi... zamana dair 20'nin uzerinde metin var.

(yana yana-fikret kizilok)

onlardan biri:

Anin sezgisinden secmeler*
gaston bachelard

An
I
Bay Roupnel'in kitabini belirleyen metafizik dusunce sudur: Zaman tek bir gerceklige sahiptir, Anin gercekligine. Baska deyisle, zaman iki bosluk arasina asili, anin ustunde toplanmis bir gercekliktir. Zaman yeniden dogabilir kuskusuz, ama once olmesi gerekir. Varligini andan ana tasiyip sure haline sokamaz. An zaten yalnizliktir... En arinmis metafizik degeriyle yalnizlik. Ne var ki, cok daha duygusal turden bir yalnizlik dogrulayip pekistirir anin acinasi yalitilmisligini; anla sinirlanmis zaman, bir tur yaratici siddet yoluyla, bizi yalnizca otekilerden degil, kendimizden de yalitir, cunku en degerli gecmisimizle iliskisini koparir.
Filozof daha dusuncesinin esigindeyken bile -zamani dusunmek her meta­fizigin ilk gorevidir- zamanin, tek basina an olarak, yalnizligin bilinci olarak kendini gosterdigi olumlamasiyla karsi karsiya bulur kendini. Gecmisin haya­letinin ya da gelecegin yanilsamasinin nasil yeniden olusacagini daha ilerde gorecegiz; ama, ilk basta, aciklamakta oldugumuz yapiti iyi anlamak icin, simdiki anin damgasini yemekten nasil kurtarabilir ki kendini? Ayni sekilde, simdiki an nasu olur da muhrunu basmaz gercege? Varligim kendi bilincine ancak simdiki an icinde varabiliyorsa, gercekligin duyuldugu tek alanin simdiki an oldugu nasil gorulmez ki? Sonradan varligimizi ortadan kaldirmamiz gerekirse, varligi tanitlamak icin, dogrusu ise kendi kendimizden baslamamiz gerekecek. Oyleyse, dusuncemizi ele alalim ilk basta, gecen anla birlikte, bizi birakip gideni animsamadan, gelen anin bizlere neler getirip acacagindan da (bilincinde olmadigimizdan) umutsuz, durmaksizin silindigini hissederiz dusuncemizin. Soyle der Bay Roupnel: "Simdinin ve de bir tek simdinin bilincindeyiz. Az once elimizden kacip kurtulan an, yikilip gitmis dunyalar ve sonmus goklerin sahibi o devasa olumdur gene. Gelecegin karanliklarinda, ayni yildirici bilinmez kucaklar, hem yaklasan ani, hem de henuz tanismamis Dunyalarla Gokleri". Bay Roupnel bir kanit daha getirir, ne var ki dusuncesini yalnizca daha da vurgula­mak amaciyla karsi cikacagiz bu kanita: "Hem gelecek hem de gecmis olan bu olumde ayri ayri dereceler yoktur". Anin yalitilmisligini daha da vurgulamak icin, olumun de dereceleri oldugunu, olumden de daha olu olaninsa, az once yitip giden oldugunu soylemeye kadar vardiracagiz isi... Gercekten de, ani dusundukce, unutusun daha yakin bir gecmisi yikip gittigi olcude belirgin olduguna inaniriz; belirsizligin de, gene ayni sekilde, gelecek dusunce eksenine, istenilen ama aldatici oldugu simdiden hissedilen dus eksenine yerlestirildigi olcude heyecanlandirici olduguna da inaniriz. Cok eskilerden, uzak bir gecmisten, incelememiz gereken tumuyle bicimsel bir kalicilik nedeniyle, bir olcude tutarli ve kati bir hayalet geri gelip yeniden yasayabilir belki de, ama cani vuran, gelen ani, eksiksiz bir varlik gibi tum bireyselligiyle saklayip koruyamayiz. Eksiksiz bir ani olusturmak icin bircok anin anisi gerekir. Tipki en acimasiz yas gibi, ihanete ugramis gelecegin bilincidir bu; sevdigimiz birinin gozlerini kapadigi o yurek paralayici an geldiginde, bir sonraki anin nasil dusmanca bir yenilikle yuregimize "coktugunu" hissederiz hemen.iste, anin gercekligini sezdirebilen, bu feci kimligidir belki de. Ozellikle vurgulamak istedigimiz sey, varligin boylesi bir kopusunda, kesinti dusuncesinin tartismaya yer vermeksizin kendisini kabul ettirdigidir. Bu feci anlarin, daha tekduze iki sureyi ayirdigi soylenip karsi cikilacak belki de. Ama, tutku dolu bir dikkatle incelemedigimiz her evrimin tekduze ve duzenli oldugunu soyleriz. Yuregimiz yasami tum ayrintilariyla sevebilecek kadar genis olsaydi, tum anlarin hem bagislayici hem de gasp edici olduklarini da, hep apansiz cikip ge­len genc ya da feci bir yeniligin de Zaman'in ozsel kesintililigini orneklemekten bir an olsun geri kalmadigini da gormus olurduk.

* l Intiution de l instant, editions stock, 1932